Aydınlanma ve Okur Yazarlık

Mistik bir kavram olarak aydınlanmadan sözedenler, örneğin D. T. Suzuki, Zen Budizme Giriş adlı kitabında, “Zen bize entelektüel analiz anlamında bir şey öğretmez,” der ve “sutralar (Budist düşünürlerin yazdığı metinler) sadece zihindeki tozu temizleyen paçavralardır,” diye ekler.

Bu sözler, çoğunluğun hayatını kazanmak için gerekenden fazlasını öğrenmeye ve okumaya ya da akıl yürütmeye hiç de hevesli olmadığı, anti entelektüel bir varoluş tarzını onaylama anlamında kabul edilebildiğinden, yanlış anlamaya yol açabilir. Ancak Suzuki, ironik bir şekilde, bu sözleri söylerken fazla eğitim alma olanağını ya da isteğini bulamamış ve hayatını dedikoduyla ya da televizyonda maç ve dizi izleyerek geçiren bir çoğunluğa değil, yaşadığı dönemin belirli bir entelektüel çevresine sesleniyordu.

Düşüncelerin ve yazılı metinlerin ötesine geçebilmek için, önce eleştirel düşünme ve okuryazarlık yeteneklerine sahip olmak gerekir. Okuryazarlığın yaygın eğitim kurumları gibi modern kurumlar bulunmadığı için geniş kitlelere mal olmadığı toplumlarda da, kişinin zihni dağılmadan bir öğreticiyi dinleme yeteneğine önem verilir. Bunun için, fiziksel etkenlerden veya çeşitli anlık bireysel istekler ve kaygılardan kaynaklanan düşünce karmaşasına kapılmadan, dikkat ve yoğunlaşma becerisinin çabasızca elde edilmesini amaçlayan meditasyon egzersizleri yapılır. Eleştirel düşünme yeteneğiyle, bireysel bağımlılık ve takıntılardan kaynaklanan düşünce karmaşasını birbirinden farklı değerlendirmek gerekiyor. Kişi kendisinde bazı bağımlılık ve takıntıların varolduğunu ve bunlara bağlı düşünceleri ayırdedebilmek ve çözümleyebilmek için de eleştirel düşünme, akıl yürütme yeteneklerine gerek duyar. Günümüzde bu yetenekleri okuma yazma yoluyla kazanma olanağına sahibiz.

Suzuki, “mutlak huzura” ve “aydınlanmaya” ulaşmak için akıl yürütmeden, mantıktan, hatta kelimelerden kurtulmak ve doğrudan duyusal deneyimlere yönelmek gerektiğini söylerken, yine yanlış anlamalara açık bir görüşü öne sürüyor. “Doğrudan” duyusal deneyimlerin ne kadar “doğrudan”, ne kadar yaşama biçimimiz, konuştuğumuz dil ve içinde yaşadığımız kültürle (bir başka deyişle ideolojiyle ya da dünya görüşüyle) sınırlandırılmış ve yapılandırılmış, yani dolaylı olduğunu sorguluyor muyuz? Bu sorgulamayı yapmak için de dünya görüşlerinin, ideolojilerin yaşantımıza etkisiyle ilgili okumalar yapma ve akıl yürütme yeteneğine sahip olmak vazgeçilmez bir koşul. Elbette dünya görüşlerine her zaman gerek duyarız ve her zaman bir dünya görüşümüz olacaktır, ama önemli olan bunun sınırlarının farkına varmak. Eğer dünyayla ilişkimizi olumsuz biçimde etkileyen, kendimize ve çevremize yıkıcı etkileri olan bir dünya görüşüne sahipsek, bu görüşün algımızı ve yaşantımızı nasıl etkilediğinin farkına vardığımızda bunu değiştirme olanağına sahip olabiliriz.